درآمد چکیده عبدالهادی مسعودی

Transcription

1 اعتبار تبار و ط ی ب روای ا ت روایات ط ی ب تبار و اعتبار چکیه 1 عبالهای مسعوی برای بهرهگیهری از روایهات طبهی یازمه تبارشاسهی معاشاسهی و اعتبارسهجی آهها هستیم یعی مأخذ س و اقال هر روایت روش شو و مفههو مهت و مقصهو گویهه آها یز بررسی گر. اطمیا از فراگیری روایات طبی سبت به همگا و ر وایی کهاربر آ ر روزگار کوی یهز یازمه اعتبارسهجی آهها از طریه سهجش بها اهش پزشهکی تغذیههه گیههاهشاسههی یهها تجربههههههای بههالیی اسههت. ایهه امههر بهها مههواعی همچههو تقهه روایههات آشههایی ا کههافی بهها روشهههای تجربههی و راههههای بهه بسههت روبهههرو اسههت. مهها بهها گاهی به ضرورت ایه سهجش راه حهل گفهتوگهوی گها بهه گها مشهارکتی را پیشهها اه و ر زو برخی مواع کوشیهایم. ر ل ای بررسیها برخی روایات طبهی مهرتب را یز آورهایم. کلیواژهها: مأخذشاسی روایات طبهی اعتبارسهجی روایهات طبهی معایهابی احایهث طبی گفتوگوی گا به گا مشارکتی. رآم روایات طبی یک واقعیت تاریخی علمهی و زیسهتی ر تمه اسهالمی اسهت. و وشها را میتوا ایهه اگاشهت و اثرگهذاری آهها را ر فرههب بهاشهتی یهذایی و رمهای وامهع اسهالمی مهیتهوا اکهار کهر. پهذیرش ایه روایهات و بهه کهارگیری آهها ر عرصههه بهاشهت و رما ما یگر روایات یازم پشت سر ها سهه مرحلهه اساسهی ر قالهب سهه پهژوهش تفصیلی و ر طول هم اسهت. ر ابتها بایه آهها را تبارشاسهی کهر یعهی خاسهتگاه و مهابع اصلی و طریقه آ گاهی ما از ای روایتها را شاسایی کر. سپس بای معایابی مو تا مفههو 3 1. اشیار اشگاه قرآ و حیث.)h.masoudy@gmail.com(

2 علوم حیث سال بیست و سوم شماره اول مت و مقصو قی هر روایهت ر گهر. ر مرحلهه سهو یهز بایه بهه اعتبارسهجی ب هرازیم و مضهمو روایهت را بها اسهتفاه از معیارههای قه حهیث و از ملهه تجهارب بشهری و اهههای علمههههی قههههای کههههیم. ایهههه فرآیههههی طههههوالی و یازمهههه پههههژوهشهههههای کتههههابشههههاختی سشاسی و ر الشاسی ر مرحله خسهت اسهت. مرحلهه و یعهی معایهابی روایهات یازمه بهه کهارگیری روش فههم حهیث و پیمهو مسهیر آ اسهت. ر مرحلهه سهو یهز یازمه گرآوری اههای اظر به موضوع یا اجا آزمایش و تجربههای بالیی هستیم. مرحله خست: تبارشاسی روایات ط یب ر حهوزه حهیث شهیعی کارههایی ر شاسهایی کتهابههای روایهت طبهی صهورت گرفتهه و 2 برخهی از مهابع اصههلی و خهار ر سههتر ماه رسهاله ذهبیههه مسهوب بههه امها رضهها 3 بررسهی شهههاهه. کتهاب طههب االهمههه وشهته پسههرا بسههطا یعهی عبوعتههاب عبهه ا و 5 4 حسهی یهز کمههی کاویهه شههه اسهت. حاصههل ایه پهژوهشههها اعتمها چههای را بههه ایهه کتابها برای ما به ارمغا میآور. اتساب همه روایات آها به معصوما قابهل اثبهات یسهت و گهاه ر رسهتی و اسهتواری گهرآوری روایهات آهها تریه شهه اسهت. افهزو بهر ایه بخشی از محتوای ای کتابها به ویژه طب االهمه اظر به برخهی توصهیهههای اخالقهی و یز تعویذها و عاهایی است که میتوا از آ به طب معوی یا کر. همچی برخهی از ایه کتابها ما طب البی 6 آ یستیم. بس مختصر و فاق س. از ای رو قار بهه اعتبارسهجی ای وضعیت ر کتابهای مشتمل بر احایث طبی بهتر است کتابهایی که بر خهالف. 2 برخی از مابع روایی طب به ست ما رسیه است اما فهرستگهارا از مولفها آهها ها بهرهاه )ر. : مقمهه اسهتا محم مهی خرسا بر کتاب طب االهمه فرهب کتب حیثی شیعه ج 1 ر 476 و ج 2 ر 962 (.. 3 ر. :»پژوهشی ر اعتبار رساله ذهبیه«ر ر ای مقالهه سهخهههای مو هو رسهاله شهواه تهاریخی و سه و طرق آ ارزیابی و محتوای کتاب یز ق شه است. محققا گارش رساله مو و را به ست مبار اما رضا ثابت استها.. 4 ر سال 1396 ش آقای ملکیا و کتر مجاهی ر مقمه و ابتای تصحیح کتاب به تبار و اعتبار آ پراختها.. 5 طب االهمه ج 2 ر 683. اههل سهت ر سه مستغفرى ) ق( محه. 6 مقصو کتاب عفر ب محم حفی مشهور به ابو العبا سمرق است. بیشتر تالیفات او ر حیث و ر ال و تاریخ است ما: الخطب البویه تهاریخ سه کش معرف الصحاب شماهل البی فضاهل القرآ و.... طهب البهی حهو 150 روایهت از رسهول خها همگی بیس )ر. : بحار االوار ج 62 ر (. و سهمرق و ار کهه 4

3 اعتبار تبار و ط ی ب روای ا ت ( سهه کتهاب پیشهی بهه روایهات طبهی اختصهار اره امها ر رو خهو ههها و گهاه صهها روایهت طبهی را های اهاه. مشههورتری ایه کتهابهها الکهافی وشهته کلیههی ( کتاب م الیحضره الفقیه وشته شیخ صوق ( مکهار االخهالق وشهته طبرسهی ( 381 ق( المحاس وشته برقی ( 329 ق( و 290 ق( و 548 ق( هسهت. و کتهاب خسهت از زمهره کتهابههای 7 چهارگاه و قابل اعتما و و کتاب یگر یز مشهور و تا حوی مقبولا. ای البته بها معا یست که ما از بررسی سی و شاسایی هویت و شخصیت هر یهک از افهرا واقهع شهه ر س خبر بییهاز باشهیم. ر یهک کهاوش گسهتره بایه یهک یهک اسها ایه روایهت بررسهی و اعتبارسههجی گههر. خوشههبختاه ههر افههزار قرتمهه»رایهه الههور«تهیههه شههه از سههوی مرکههز تحقیقههات کههامپیوتری علههو اسههالمی)ور( ایهه تواههایی را ر اختیههار مهها قههرار اه اسههت کههه وضهعیت کلهی سه و یهز یکایهک راویها روایهتههای طبهی ر و کتهاب الکهافیو کتهاب مه الیحضهره الفقیهه را ریهابیم. بهر پایهه سهتاورهای ایه هر اسا روایات طبی را تصی مو امری که بررسی محتوایی را الز افهزار مهیتهوا تهوع و تفهاوت اعتبهار تر میمای. کتهه یگهر ایهکهه روایهات کتهابههای مشهتمل بهر احایهث طبهی و هه مخهتص آ ماه المحاسو الکافی بیشتر اظر به خوار خوراکیهها و وشهییهها و برخهی آاب بهاشهتی و اخالق پزشکیا و کمتر به ستورهای رمای مشابه طب سیوی و ستی پراختههاه. ایه امهر ر کتهابهههای مخهتص روایهات طبههی ماه رسههاله ذهبیههو طهب االهمههه اسهههت. بههها ایههه تو هههه تقههه زمهههای برقهههی ( 381 ق( بههر ابههسههیا ( 274 ق( کلیهههی ( بههه عکههس 329 ق( و شهههیخ صهههوق 428 ق( و یگههر طبیبهها بههزرط وره طالیههی تمهه اسههالمی )قههر چهار و پجم هجری( قریهای برای تأیی اصالت ای گوه روایتهاست کتههای کهه بهرای آیاز گفتوگوی حیث و اهش پزشهکی و بهه تجربهه رآور روایهات طبهی بهه کهار مهیآیه. بهه سهخ یگههر اعتمهها بههه احایهث ایهه گوههه کتههابهههای حهیثی بههیش از روایههاتی اسههت کههه توصهیههها و سهتورهایی مشهابه بها کتهاب قهاو بهوعلی سهیا و یگهر کتهابههای طبهی اره و مأخذشا بیس یا کماعتبار است. گفتهی اسهت کهه کتهاب بحهار االهوار وشهته عالمهه مجلسهی ( طبی و کتاب طب االهمه وشته سی عبا شبر ( 1110 ق( مشهتمل بهر روایهات 1242 ق( یز از مآخذ خار روایات طبهیاه. روایهات ایه و امها از مهابع پیشهی برگرفتهه شهه و از ایه رو اعتبارسهجی آهها 5. 7 روایات مکار االخالق بیس اما بسیاری از آها ر کتابهای یگر یافت.

4 علوم حیث سال بیست و سوم شماره اول ا ا ا تابع اعتبارسجی مابع قبلی است بهرای موهه اگهر کسهی رسهاله ذهبیهه را معتبهر بشهمر امها ستورات آ را یازم بررسی ببی روایات قل شه از آ ر بحهار االهوار یهز یازمه بررسهی خواه بو یا اگر روایهتههای بهیسه کتهاب طهب البهی کار ه روایتهای مقول از آ یز بیاعتبار خواه بو. مرحله وم: معایا یب روایات ط یب مسهتغفری را از گروهه اعتبهار اتظار ابتایی ما ای است که با فراگیری زبا عربی و به کار بر ستور زبها آ بتهوایم احایث را بفهمیم و از آها بهره ببریم. اگر کمی سختگیری کیم فراگیری لغت و یاگیری کار بها فرههب لغهات کهه عربهی را یهز مهیافهزاییم. امها اهش فقههالحهیث مهیگویه کهه بهرای رسی به معای مت و سپس مقصو گویه حیث یازمه طهی مراحهل متعهیم. برخهی از مراحل مهمتر را بر میشمریم. ستیا یب به مت اصلی ر اش فقهالحیث فرامیگیریم که پس از اطمیا از صحت اتساب مت بهه معصهو و 8 فرایت از حیث بو مت خست از رستی و کامل بو مت آ مطمئ شهویم. برخهی از واژهها و عبارات ر روایات به لیل اشتباهات اسای بهه رسهتی قهل شههاه یها سهتکهم احتمههالهههای متعهه ر قراهههت آههها و ههو ار موههه زیههر بههه روشههی ایهه موضههوع را شهها میه: ملا ائو و ا ابااذواو لو ا وا أی وب ب وح: و یم و ل ضو و أا س و ا ووو ا ا یووو اف وووا ا یووو أس أفووو ب ا ابووو اا اف وووا ی ا وووا یبووو ا»إ اووو 9 اباا ب ا ل...«ی ای وب ب وح: یکی از کسای که با اما کاظم بر سر سفرهای حضور یافته بو برایم قل کر که اما باروج )ریحا کوهی یا بفش( خواست و فرمو:»م وست ار یذا را با آ آیاز کم زیهرا اسهاها را مهیگشهای اشهتهاآور اسهت و س ب ل را از میا میبر«.. 9 ه به ال فهی. 8 یک موه برای اطمیا از صحت اتساب حیث بهه معصهو : م ح م ه ع ق ال ع ه م ر ق بع ف ق لت : ع لهت فها إ هها الی ی قولهو : بیا«)الکافی ج 12 ح / 4(. عش ر و الکافی ج 6 ر 364 ح 3 بحار األوار ج 66 ر 215 ح 14. یهه ل ع به ا بهی ع ک لهت ع ه ع : هال : «کهذ ب وا ال و ا و ال. ق بیها ث م هاو 6

5 ی«روای ا ت تبار و ط ی ب اعتبار بهر پایههه ایهه مهت و بههر اسهها گفتههه هوهری لغههتا بههزرط قهر چهههار هجههری»س ههب ل«10 گوههای بیمهاری چشهمی اسهت کهه رطههای قرمهز بهه صهورت تارههای عکبهوت رمهیآیه. مشهکل ایه اسهت کهه ر کتهاب مکهار االخهالق همهی روایهت آمهه و بهه های»الس هب ل«واژه 12 11»الس ل«آمه است. عالمه مجلسی ای سخه را یز آوره و آ را تو یه کره است. گفتی است ما با آسیبهای یگری ما تقطیهع تحریه سهق اراج و اضهطراب یهز 13 روبهرو هستیم که ای بحث تخصصی آها ر ای ا یست. جاسازی معای لغوی و اصطالحی کار الز یگهر بهرای فههم رسهت مهت یهامیخت معهای سهاه عرفهی و معهای اصهطالحی است. گاه یک آمیختگی ساه میا معای عرفی و اصهطالحی رههز راه مها مهیگهر موهه زیر بهرای ایهکهه ضهرورت ایه تو هه و کاسهتی سهاهگهری ر فههم واژههها را شها هه کهافی است. وضو یک اصطالح فقهی است اما رحیث زیر معای لغوی آ مظور شه است: اه لل «ف ه أس یک ثو ا ب فامل إلا اصااق آبائا ا رفح أ ذل ت وض ی وضأ ا ضح ار ط ا ا اا ا فو م او ب و ه وا س اف ا ا ا خی بی ا اا ل ا ز اا ا وس ا ا بالاء س ج ا اه«. ا ل اص ا ااق ا ا ا ب فا الم ا 14 ب ه ذل اف ا ا ا األمالی به قل از هشا ب سالم از اما صاق»یا ا ا ب فوا الم ا وضوو ء ا وا لول ا یو ا از پراش :»پیامبر خا فرمو: هر کس از ای خرس میشو که خیر و برکت خاهاش بسیار باش هگا آوره ش یذا وضو بساز و هر کس پیش و پهس از یهذا وضهو بسهاز ر گشایش روزی بزی و از هر بالیی ر ت خویش بر کار باش«. هشا ب سالم گفت: اما صاق به م فرمو:»ای هشا ب سهالم مقصهو از»وضو«ر ای ا شست ستها پیش و پس از یذاست« الصحاح ج 5 ر مکار األخالق ج 1 ر 389 ح بحار األوار ج 66 ر ر. : آسیبشاسی حیث عبالهای مسعوی تهرا اتشارات سمت 1391 ش.. 14 األمههالی )طوسههی( ر 590 ح 1225 ر. : تهههذیب األحکهها ج 9 ر 97 ح 423 الکههافی ج 6 ر 290 ح 1 بحههار األوار ج 66 ر 364 ح 40.

6 علوم حیث سال بیست و سوم شماره اول ا گرآوری احایث مشابه کار مهمتر گرآوری همهه احایهث هاظر بهه یهک موضهوع یها همها تشهکیل خهاواه حهیث است. معآوری همه گفتار و رفتار معصوما توصی ر باره یک موضوع مشخص ما را بهه یهک قی از مسهأله و قطهه مهور اتفهاق ر همهه روایهتههای بهه ظهاهر متفهاوت مهیرسها. احایث تخم مرغ موهای برای توضهیح مطلهب اسهت. برخهی روایهات بهه وسهتارا فرزه خور تخم مرغ را سفارش کرها: ا وو اا ووأ ه أس یووأ م إلوا وو إس اذی ووا او اذیووااء لووکا إ ل اه لل ال ووم ا و ا ل س ال ا هیمی 15 أ ک ا ل ا بی اض ب لو کث اب اما علی : یکی از پیامبرا از کمی زا و ول ر میا ام ت خویش به رگهاه خاوه عههز و ههل الیهه. خاوهه او را فرمههو کههه مههر را بههه خههور تخههممههرغ سفارش که. مهر ایه کهار را کره و از آ پهس زا و وله ر میاشها فهراوا ش. ا یزی اس ا وا ا «ی الا اکاظم»أ ک اثرا ا ا بی ا ضی ا»فراوا تخممرغ بخوری که فرز را افزو میک« برخی از روایات به مصرف پیاز ر کار آ و یز استغفار کر کوت إ ل أا س ا ال م ا وا مر ب أ م جس م ا ل 18 ب ص ا ل بیض اباا ک ا ل ا «ی عمهر بهه ابههی حسهه م ههال: ههز امها کههاظم فرما اها: و ا. اوا ل»فو ف اب ا ر ه لل ا از کمهی فرزه اظههار هاراحتی کر. به م فرمو:»از خاو آمرزش بطلب و تخممرغ با پیاز بخور«. برخی روایات یز به خور تخم مرغ با گوشت توصیه کرها: لکا و او اذیوااء ل. اوا إ ل اه لل و ا جول ال وم او ا إلا اصااق کو ا ل « المحاس ج 2 ر 275 ح 1882 بحار األوار ج 66 ر 46 ح 8. المحاسهه ج 2 ر 276 ح 1886 و 1887 یههز ر. : طههب األهم هه )ابههی بسههطا ( ر 130 مکههار األخههالق ج 1 ر 352 ح 1148 بحار األوار ج 66 ر 46 ح 12. م بهأ موال و بهی. و ی مهک م مهرارا هیک. ی رسل الس همای عل م ه کا ی فارا و. 17 اشاره به آیات سوره وح است: ا ست غفر وا ر ب ک م ع ه ک م ات و ی جع ل ل ارا. ک ی جع ل ل الکافی ج 6 ر 324 ح 2 المحاس ج 2 ر 276 ح 1885 بحار األوار ج 66 ر 46 ح 11. 8

7 روای ا ت تبار و ط ی ب اعتبار 19 الح م اباا بی ا ض «ی اما صهاق : یکهی از پیهامبرا از کمهی فرزها بهه رگهاه خاوه عهز و هل شکایت بر. خاو فرمو:»گوشت با تخممرغ بخور«. روایتهی یهز آ را خهوراکی سهبک و هایگزیی کهمزیها بهرای فروشها اشهتیاق بهه گوشهت میا: ذ ا اه لل رز وک أبو 20 ا ا لا ائل م الح ام «ی ا بیض اا الکهافی بهه قهل از م هراز : امهها صهاق وا خبیو ی یو»أوا إ ابا و ا ال حو ام ا ا ی و از تخهممهرغ یها کهر و فرمهو:»هها کهه خهوراکی سهب ک اسهت. لاگهی بهه گوشهت را فهرو مهیشها ولهی عارضههههای گوشت را هم ار«. ر ایههه حهههال برخهههی روایهههات تهههها زره آ را سهههبک مهههیاههه و سهههفیه آ را سهههگی میخوا: إلا اصااق اما صاق 21 یایل «ی ض خبی ا ا بیاض «ا بی ا خ :»زره تخممرغ سب ک و سفیه سگی است«. روایتهایی یز خور فراوا تخم مرغ را مو هب بهروز برخهی بیماریهها و یهز الیهری اسها استها. ا ی الیم ی ا ا... ا أ ا ایت ی ا ا ا اا س أ ک ا ل ا بوی ا ض ی الیم ی ام إلا اصااق «22 «ی ا ا ا م اک ا افل اما صاق :»سه چیز است که چاق میک و سه چیز است که الیر میک... ام ها آ سهه چیهز کهه الیهر مهیکه عبهارتاه از: اعتیها بهه خهور تخهممهرغ ماهی و شکوفه خرما«. إلا ارضا ا م أ ک ا ل ا بی ا ض ی ا رض اا ا کل اس ا وج اای الکافی ج 6 ر 325 ح 3 المحاس ج 2 ر 276 ح 1884 بحار األوار ج 66 ر 46 ح 10. الکافی ج 6 ر 324 ح 1 المحاس ج 2 ر 276 ح 1888 بحار األوار ج 66 ر 46 ح 14 و 15. الکافی ج 6 ر 325 ح 5 المحاس ج 2 ر 277 ح 1890 بحار األوار ج 66 ر 47 ح 16. الخصهال ر 155 ح 194 مکهار األخهالق ج 1 ر 127 ح 309 طهب األهم ه الطلع«بحار األوار ج 66 ر 45 ح 5 و ج 76 ر 73 ح بحار األوار ج 62 ر 321 ع طب اإلما الرضا. ر 4 و فیهها»و الضهلع«بهل»و

8 علوم حیث سال بیست و سوم شماره اول اما رضا :»خور همیشگی تخم مرغ سبب پیایش کجه )کهک م هک( ر صورت میشو«. افحوا ا ا یاو أ ا س رأ ا ع ة ا و ا ا کث أ کو ا ل ا بوی ا ض ا إاا وا یوح ارل إلا ارضا «24 ال ا ال ء ا ا بی ا ض ةلح اق یح ارل ار ب و ا الب ا تا ر «ی اما رضا :»تخم مرغ بسیار خور و معتا ش به آ بیماری سپ رز میآور و ایجاکهههه باههههایی ر سهههر معهههه اسهههت و زیهها خههور تخههممههرغ آبپهههز فستگی و فسبریگی میآور«. خور: از یک روایت پیشی و یز روایت پیش رو فهمیه میشو که تخم مرغ را بای همراه مهاهی ر... أس جذ موو س جو وو ک ا بوویض وو م ک س ووا ا ا إلوا ارضووا «ی بفوو أس ذوو 25 ااوا ج ا ا یا ح ا بوفی ار ا ا ج ضر ا ع «ی ج م ا اا ما إو ا ا ی ا اما رضا :»بای از ای ب رهیهزی کهه... تخهممهرغ و مهاهی را ههمزمها ر معهه گر آوری چه هر گاه ای و با یکیگر گر آی قولج بها بواسهیر و هار به و و میآور«. بر پایه ای روایات میتوا به گوهای ساه به خور تخم مرغ توصیه مو و یهاز اسهت مجموع روایات تحلیل و با یک تالش ی معایابی و همسو گر ما آچه ر اهش فقههه صههورت مهههیگیههر. ر ایهه گوهههه مههوار ر ظههر آور تهههها یههک روایههت یههها یههک سهههته مشکلآفری و گوهای اتساب اقی یا ارست به معصو توجه به اختالفهایتمی و عصری میشو. بسیاری از روایات اسالمی اظر به سرشت کلی اسا و طبیعت عمومی بشر هست. ای گوه روایات ر هر ا و همیشهه قابهل عمهل و پیهروی هسهت امها مهیتواه هافی و هو برخهی روایات اظر به وضعیت خار زگی ر یک روزگار معی باش. موه قابهل مطالعهه روایهات 26 فهراوا خهور مهاهی اسهت کهه آ را مو هب الیهری و ضهرر و زیها خواههاه ر حهالی کهه. 24 طب اإلما الرضا. 25 طب اإلما الرضا 26. فقال )الصاق ر 28 بحار األوار ج 62 ر 321. ر 63 بحار األوار ج 62 ر 321 حوه. (:»عما علمت ع اله زال م الم ض ر ةإ آیا میای که الیهرى خهو از صمصهاقههاى[ زیهایهگی است إ«)الکافی ج 6 ر 315 ح 7 المحاس ج 2 ر 254 ح 1798 بحار األوار ج 66 ر

9 ج ج روای ا ت تبار و ط ی ب اعتبار اکو توصیه ی پزشکی است. حال اگر لزو اشت یروی بهی فهراوا بهرای کارههای شهوار ر روزگهارا پیشهی را ر ظهر آوریم روایهات هاظر بهه خهور مهاهی رسهت مهیمایه. ر آ وره فعالیهت بهی اسهاهها زیا بوه و یاز به یذاهای ارژیزا اشته و به گوه متعهارف چربهی ذخیهره کمتهری اشهتهاه ر حهالی کهه اکهو تحهر افهرا کمتهر اسهت و چهاقیههای بیمارگوهه بیشهتر اسهت. از ایه رو اش امروز به خور ماهی سفارش میک و خور ماهی را مو ب ضرر میبی. مها برخهی روایهات ر ایه بهاره را مهیآوریهم و ظهر ههایی را ر ایه بهاره مشهروط بهه تحقیقهات میای بالیی و آزمایشگاهی میکیم زیرا ای احتمال و و ار کهه سهفارش اهش تغذیهه معاصر به افهرا فربهه باشه یها خهور مهاهی بهه حه اعتهال و بهو مهاومت باشه. همچهی الز اسهت بهه قیهو آمهه ر روایهات ماه )الطهریم تهازه یها امهام مهاومت( یهز تو هه کامهل 27 اشت. همه روایات ر اشامه احایث پزشکی مو و. س م «ی أ کل ا سی ا اس ی ا ی جا الا اصااق خور ماهی ب را ذوب میک«. الا اکاظم «ا م ک اف ار ی ی ا ی س «ی»صخور[ ماهی تازه ب را ذوب میک«. وووی ا وو ت أ ایووو ة»ال ووا الووا اصوووااق س «. وو م أ کووول ا ا و»به خور ماهی ماومت مکی زیرا ت را ذوب میک«. وووا یووو ا ی اکی ا توجه به تفاوتهایجغرافیایی کتههه قابههل تو ههه یگههر ر فهههم حههیث احتمههال تههأثیر مخاطههب محههی و تفههاوتهههای غرافیهایی ر عمومیهت و فراگیهری حهیث اسهت. ایه امهر ر احایهث طبهی یهز مههو ار یعی گاه روایت به ظاهر عا و فراگیر میمای امها ممکه اسهت بها تو هه بهه روایهات یگهر بهه ای تیجه برسیم کهه سهخ معصهو صهوق بهرای تو یهه برخهی روایهات طبهی - هاظر بهه مطقهه خهار یها زمها ویهژهای اسهت. شهیخ کهه بهه ظهاهر عها هسهت ولهی کارآمهی آهها ر برخی موار مشاهه شه است - خستی احتمال را همی استه و چی گفته است: برخی از آها اظر بهه آب و ههوای مک هه و میههاه و بهه کهار بسهت آهها ر یگهر اشامه احایث پزشکی ج 2 ر 485 ( خور ماهی(.

10 علوم حیث سال بیست و سوم شماره اول ا 28 شرای آب و هوایی رست یست. بر پایه همهی ایشهه و بها تو هه بهه مصهرف سهرکه بهه های مهک از سهوی امها رضها ر 29 مطقه سرسهیری خراسها شهمالی مهیتهوا محتمهل اسهت کهه توصهیه بهه مصهرف مهک 30 پیش و پس از یذا برای ماط گرمسهیری و هه همهه ها باشه ههر چه حهیث زیهر از امها صاق را یز بای ر ظر اشت زیرا مطقه زگی ایشا هم گرمسیری بوه است: ا ک م ی س ا ما ت ب ؤل س ابامل ال ا ک ل ا اباس ا 31 ب أ ا ال ل ا ی س «. إا ا «ا ما با سرکه آیاز میکیم چا که شما با مک آیاز میکی زیرا سرکه عقهل را استوار میک. مرحله سوم: اعتبارسجی روایات ط یب روایات طبی ما هر روایت یگری یازم اعتبارسهجی بهه مظهور تعبه و عمهل بهه آ یهها بههاور کههر آ اسههت. ایهه ضههرورت از آ روسههت کههه روایههتهههای ر سههتر مهها بههه گوههه مستقیم و بو واسطه از معصهو ریافهت شههاه. آهها ر ریها قهل و گهذر از ههها سههل بههه گوههه مجمههوعی و ا مههالی سههتخههوش برخههی آسههیبهههای ریههز و رشههت ماهه تحری و اراج و وضع و تقطیع گشتهاه. از ایه رو اعتبارسهجی روایهات طبهی گهامی مههم بههرای ههواز اسههتفاه از آهاسههت و مههیتههوا آ را ر و بخههش قهه»رو حههیثی«و»بههرو حیثی«به اجا رسا. اعتبارسجی رو حیثی ابتا به عهه حیثپژوها و ر هالشاسها اسهت کهه مبهع حهیث را شاسهایی که هویت و اعتبار مول را ریاب سهخههها و راه رسهی آهها را بهه روزگهار کهوی بشاسه و سهپس یهک یهک افهرا واقهع ر سه حهیث را شاسهایی و بررسهی که. همچهی از اتصهال. 28 االعتقاات ر الکافی ج 6 ر 329 ح 4 المحاس ج 2 ر 286 ح 1931 بحار األوار ج 66 ر 303 ح 14. بالم لح فع ا إ م اف ت ت ح ط ع ام ه بالم لح و خ ت م ه بالم لح ف. 30 رسولا :»یا ع لی إ اف تت ح بالم لح فی ط ع ام ک و ا خت م یس ر ها ال ج ذا وعا م ع و اع ال ب الی ع» )الکافی ج 6 ر 329 ح 4 المحاس ج 2 ر 286 ح 1931 (. ع ه س بعی 31 هل و م لهح یهه م اهه ة ع ل یه ها خ ت ح فهاف ت ع ر ال کا ع الر ضا بخ ر اس ا فقه م ت ل. م ح م ب ع لی ال ه م ای : هل یشه ال خ هل- و ع ف ت هتح بهالم لح فقهال :»ههذا م ثهل ههذا - ی عهی ال خ ع م رت ها بال خ ل ف قال الر ل : ع لهت فها إ ه و ی زی فی ال ع قل» )الکافی ج 6 ر 329 ح 5 المحاس ج 2 ر 283 ح 1915 (. الذ 12

11 اعتبار تبار و ط ی ب روای ا ت ر حلقههای س به یکیگر مطمئ شو و هر ا با گسست و سسهتی روبههرو شهو تهأثیر آ را بهر اعتبهار سه و حهیث بکاوه. و اهش قه حهیث و ر هال عهههار ایه بخهش از قه 32 هست و ر کتابهایی چ به شیوهههای و معیارههای آ پراختهه شهه اسهت. از ایه رو ای ا بیشتر به بخش و اشاره میکیم. اعتبارسجی برو حیثی )تجربی( بخههش و قهه بیههرو از حههوزه حههیث روی مههیههه و بههه سههجش محتههوای حههیث بهها واقعیت بیروی مهیپهراز. ایه بخهش یازمه یهک کهار و فههم مشهتر بها اشهما اسهت و میتوا آ را اعتبارسجی تجربی خوا. سجش حیث بهه وسهیله آزمهوههای بیهرو از آ و مقایسه و گزاره از و خاستگاه متفاوت مشکل به ظر میآی. به سهخ یگهر سهجش یهک گههزاره علمههی و یهههک گههزاره حهههیثی یازمهه روشهههی بههرای یهههافت زباهههههههای تمهها و ایجههها زمیههای گفتوگو است. ر ایی یگر ای امکا را سجیه و به و روش متهاول تهالیفی و گههزارهسههازی متههاظر اشههاره مههوه و روش»گفههتوگههوی مشههارکتی گهها بههه گهها 33 اهایم. ر ای ا هما را با رویکر به روایات طبی اراهه میهیم. 1. گرآوری کامل» را پیشههها بر پایه روش مزبور یک محق حیثی و یک پژوهشگر - که ر ای ها پزشهک یها اروسهاز و یگر رشتههای مرتب است - یافتههای خو را ر یک موضوع مشخص گهرآوری مهیکه و سپس هر یک از طرفی تیجه ابتایی کار خو را با سوی یگر ر میا مهیهه. از آ ها کهه گها بعههی پهژوهش بههر اسهها آچهه از ایهه گفههتوگهو بیههرو مهیآیهه طراحههی مهیشههو بایهه بکوشیم از آسیب گرآوری اقص ب رهیزیم یعهی ههر یهک از و طهرف همهه گهزارههها و اسها پژوهش مرتب با موضوع را یک ا گر آور برای موه اگر روایات طب ی را ر باره علل الیهری گر میآوریم میتوا تها به روایاتی کهه بهه گوهه مسهتقیم هاظر بهه الیهر شه هسهت اکتفها مو بلکهه الز اسهت احهایثی کهه شهیوهههای زهگی متههی بهه الیهری را گوشهز مهیکه یهز یههک هها و کههار هههم گرآیهه ماهه تعهها و چگههوگی حمهها کههر. همچههی روایههاتی کههه خهورا ههای چهاق کههه و یهز لوگیرهه از چههاقی را معرفهی مهیکهه بههه سهت آوریههم. ر اش پزشکی یز به بهال اسهباب مختله آ باشهیم. ایه بها معاسهت کهه بایه بهه یهک گاره یز پیشتر ر کتاب وضع و ق حیث و یز آسیبشاسی حیث به آ پراخته است.. 33»تعامل حیث و اشهای بشری«مجله حیث حوزه ش ش.

12 علوم حیث سال بیست و سوم شماره اول گزارۀ حیثی از اما صاق 34 ما:»ع کل الحیتا یذیب الجسهم خهور مهاهی به را آب میک«بسه کهیم و آ را بهو ر ظهر آور روایهات مهرتب بها یهک گهزارۀ پزشهکی ر بههارۀ خههور مههاهی رویههارو کههیم زیههرا محتمههل اسههت کههه خههور مسههتمر مههاهی بههه الیههری 35 بیاجام هما گوه که گذشت. 2. پرسش یکو میرا پرسش یکو سکوی پرش پژوهشگر است و هتهه به حرکت او چیزی که یمهی از 36 علم استه شه است برای موه اگر از حیثپژوه ب رسیم: چگوه میتوا ظا تغذیه یا یا سالمت اسا را از یگاه اسال ترسیم مو شای ساالرستی پرسیه باشیم ام ا آ قر گسههتره و امهههار هسههت کههه پاسههخگههویی بههه آههها ر تههوا یههک پههژوهشگههر و حههیثپههژوه یست. بای پرسشهای کل ی را به پرسشهای ریزتر تقسیم کر به گوهای که بتوا بخشی از حیثی را به آ هاظر اسهت. ر ییهر ایه صهورت پرسهش مها قشهر پهژوهش را ترسهیم مهی که و میتهوایم مأخهذ و محهل سهتو هوی احایهث مهرتب را حه بهزیم. مها بایه بتهوایم ریزموضهوعههایی را پیه آوریهم کهه یها خهو از مصهاقههای یهک مفههو طهرح شهه ر احایثا یا با یک و واسطه ر زیر عواهای امع مطرح شهه ر حهیث قهرار مهیگیره. ر ای است که یاز بهه گفهتوگهوی قیه و گها بهه گها اش بشری احسا میشو. پهژوهشگهرا ههر و حهوزۀ حهیث و پژوهشگر ر اشهای بشری بای ساال را بشکاف تا به عاصر بسی تشکیل ههۀ آ برس. پژوهشگر حیث هم بای بتوا ههر یهک از عاصهر را ر زیهر یهک مفههو حهیثی کهه و ر ایهره مصهاقهای آ قهرار هه بهرای موهه میتهوا مسهألهای کهال ماه بهاشهت یها محهی زیسهت و یها ظها تغذیههه را بهه صهورت ریهز و خهر شهه ر تعامهل بها حهیث قههرار ا. 37 ایههههها ماهه ترافیههک و مههیریت و یگههر یازهههای وامههع امههروزی مسههألههههایی ترکیبههی پیچیه و رهم تیها. اگر ا زای ای مساهل کال را یک به یک شاسهایی کهیم امکها برقراری گفتوگوی فعال با احایث اظر فراهم میشو.. 34 الکافی ج 6 ر 323 ح ر. : صفحات پیشی: اختالف تمی به قل از: الکافی ج 6 ر زه الاظر ر 32 ح بههرای موههه مشههکل راهبههاهههای فرصههتسههوز حاصههل مجموعهههای از بههیظمههی عهه رعایههت حقههوق یگههرا شتابزگی گذشت کر فراوای وسایل قلیه کمبو تجهیزات اآ گاهی از قوای و محویتها و... است. 14

13 روای ا ت تبار و ط ی ب اعتبار 3. فرضیهسازی بر پایه اهه یا حیث فرضههیه کلیهه آیههاز پههژوهش اسههت و قههش راهمهها را ر فرآیهه آ بههه عهههه ار. هسههتر بیای اش شاسایی رویهاهای بهه ههم وابسهته و تشهخیص متغی هر مسهتقل از متغیهر تهابع اسهت. فرضهیه را مهیتهوا حه عاقالهه و احتمهال عالماهر پهژوهشگهری اسهت کهه از پهس ایشهی بهه سهاال خهو و بها مطالعهر متمرکهز بهر آ کهاو اصهلی مشهکل را یافتهه و راه حل هی هرچ بوی به ظرش رسهیه اسهت. ایه راه حهل مفهرو ههم مهیتواه حسهی باشه و ههم برگرفته از حیث. ما آزا هستیم هر حسی را به صهورت فرضهیه رآوره و آ را بیازمهاییم ام ها هزیهه و فرصهت آزمههو ههر چیهز را ر اختیههار هاریم و از ایه رو ههاگزیریم فر ههای خههو را محو کیم و آ سته را به مرحلر آزمهو ر آوریهم کهه از مقبولیهت سهبی و احتمهال عقالیهی صح ت برخورار باش. ر احایث مرتب با ای است که احایهث مهیتواه یهاریگهر مها باشه. اگهر بتهوایم مسأله را بهه شهیوۀ مرحلهر پیشهی بهه گفهتوگهو بکشهایم آگهاه مهیتهوایم بها سهتهبهی آهها فرضهیهههایی از رو حهیث و هه از بیهرو پیه آوریهم. ایه سهتهبهی متاسب با هر علم و مسأله میتوا متفاوت باش. بهرای موهه آ سهته از روایهات طبهی کهه ر مهابع کهه و معتبهری ماه المحاسه برقهی و الکافی کلیی آمه ارزش سرمایهگذاری بیشتری ار تها احایهث طهب البهی مسهتغفری کهه بهیسه. اگهر ایه را ب هذیریم آگهاه پهژوهش و فرضهیهسهازی ر طهب متکهی بهه حهیث بهر خههوار خههوراکیههها متمرکههز مههیشههو ههه سههتورات خههار رمههای مشههابه بهها طههب سههتی و سیوی امری که تیجه فراوای روایتههای هاظر بهه خهوار خهوراکیهها ر کتهابههای معتبهر حهیثی اسههت. بهرای آزمههایشهههای بهالیی ایهه خهوراکیههها یههز مهیتههوا از ترکیهبههها و مقههار (doze) 38 توصیه شه ر طب ستی سو ست. 4. صح ت اتساب هگا آور فرآورهها برای برقراری ارتباط و افک تاظر میا گزارههای یی و علمی هر یک از طرفی بای بتوا با اطمیا سبی ظر اراهه شه را به حوزه شاختی خو مسوب ارهه. از ایهه رو ر حههوزه یهه بایهه از روش بازیههابی آیههات هماهه و خههاواه حههیث سههو ست. ر ای صورت اگر یک مجموعه با مضامی همسو و همساز فراهم آی میتوا اقا تعا معتابهی از احایث هست که میتوا از آها گزارههایی آزموپهذیر را اسهتخراج کهر. موهر تجربهه شهه ایه کار سجش اثر»اثم م سرمه«بر بیایی است )ر. : اشامه احایث پزشکی ر 21-23(.

14 علوم حیث سال بیست و سوم شماره اول بههه اراهههه آههها بههرای تحلیههل و آزمههایش مهههو. ر ایهه مرحلههه بایهه از مفههاهیم متکل فاههه و بههها واسهطهههای ور و راز اسهتباطی و تحلیلهی پرهیهز مهو بهه گوههای کهه بها ر اختیهار هها تر مه و به شرط تو ه مخاطب به احایث مشهابه و ههممضهمو معهای اعها شهه بهه ذهه مخاطب یز خطور ک. بها تشهکیل خهاواه حهیث و گهرآوری احایهث مهرتب میتهوا طهرحواره آیهازی خهو را تهیههه کههر و یههگاهی ا مههالی و ههه چهها شههفاف از متغیرهههای مسههتقل و وابسههته را تصههویر مو. ای فرضیه ابتایی ای مقار اعتبار ار که گرآوری مقالههای علمی و حتهی ورو بهه فرآی رازمت و پرهزیه آزمو و تحقیقات میای را برای کاربری کر گزارههای حیثی تو یه ک. 5. ریزپرازی و ه ظریهپرازی تاریخ علم ایرا حاکی از برخی تجربههای اموف برای تهیه یک طرح امع ر اشهای بشری است. ما هوز به طرح کال سالمت و بهاشت اسالمی سهت یافتههایهم همها گوهه که تواستهایم ظا سالمت روای یا اقتصا کال اسالمی را اراهه هیم. ای به ما میآموز که از مساهل ریزتر آیاز کیم مسألههایی که ر باره آها متو یی و به ویژه حهیث و هو ار و اهشههای هوی یهز بهه آهها پراختهه و ظریههههایی را ابهراز اشهتها ماه خهوراکیههای سهوم و زیهاآور ر اهش تغذیهه یها سهتورهای بهاشهتی. آگهاه ر گها بعهی و شهای بهه وسیله سلهای بعی از طری کار هم ها یافتههای ای تحقیقات به سوی یک فرضیه امع حرکت کیم فرضیهای که الز یست واح باش یا برای همیشه بما و ب ای. ای سیر علمی با پیشیه یگر حرکتهای علمی همخوا اسهت. ر برخهی از رشهتههها از مساهل زیی و عیی آیازی و ر مرحله بع و از پس سالها پیو ا مساهل زیهی بهه ظریهپرازی کال و امع روی آور. ای به معای ر ظر گرفت اصول کلی و بیای ر شاخت اسا از یگاه ی یا اش بشری یست امها ر اهش پزشهکی مهیتهوا بها ر ظهر اشت یهک گهاه ا مهالی و کلهی بهه اسها بهه رمها بیمهار پراخهت یها توصهیهههایی ر بهاره چگوه خور و چه خور و چهه وشهی اشهت. شهکل بیشهتر احایهث طبهی ر و کتهاب الکهافیو المحاسه بها ایه گهرش ههمسهو اسهت. ر ایه و کتهاب بهه بیها خاصهیت برخهی خههوراکیههها پراختهههاهه و بههه گوههه یههک گههزاره علمههی از تههأثیر آ بههر هههر مصههرفکههه سههخ گفتهههاهه. ر ایهه روایههتههها بیمههار را مهه ظههر قههرار اه و از بههاور و عقیههه او سههخی بههه میهها 16

15 روای ا ت تبار و ط ی ب اعتبار یاورها. چ موه از هها موه را میآوریم: إلا اصااق أط ا مو ةذفح س خذ ز 39 إ ا ی بغ ة ا ا ی ل ا ء أ فالی اما صاق ا مفا ا خل رز اا أوا جوف ةذفح اس شء أب : به کسی که شک مر ار ا برج بهی چهرا کهه ههیچ چیهز سومتر از آ به شکم چی بیماری ر یامه است. آ معه را پا میک و ر را به کل ی از ب بیرو میکش. لح ا ش جو ف ة ا. أ ا ا ا ا خل رز ا ضا ا ا ا خب أ ب ء ا الا ا آزمو فرضیه پس از پذیرش صحت احتمالی فرضیه و قبول تأثیر احتمالی توصیه بیها شهه ر روایهت یاز به تجربه کر آ اریم. ر گستره تجربههای فری و بر پایه گفهتوگهو بها برخهی پزشهکا آزمایشهای بالیی برای سجش فرضیهها بهتر و بر آزمو رو آزمایشگاهی تر یح اره. همچی با تو ه به شر مقالههای متع ر باره خوار گیاها و خوراکیها میتهوا مسهیر پژوهش و آزمو را کوتاهتر کر. از ای رو بهتر است هر یک از اروهای گیاهی و خهوراکی را بها ر ظههر آور خههوار اعههایی آ و تجربههههههای علمههی شههر یافتههه ر مقههاالت و یههز رعایههت احتیاطهای الز بر روی بیمارا اوطلب بیازماییم. بیمارای کهه امیه چهای بهه روشههای معمول رما ار و ستکم یک روایت مقبول رما بیماری او را با یهک گیهاه یها خهورا خار میس ر استه است. بهرای موهه اگهر از امها صهاق خربزه سب مثاه را آب میک«و یا اما رضا 41 قهل شهه کهه:»البطهیخ یهذیب الح صهی فهی المثاهه بهاقال را خهوسهاز و آ را بهرای لهوگیری از 42 پوکی استخوا مفی استه باش. ما میتوایم خربزه را به فری که به بیماری سهب کلیهه یا مثاه مبتالست و باقال را به کسی که از پوکی استخوا رج میبر ر مقهایر مختله امها اازهگیری شه و با طول مت رما معی بخورایم و ای کار را بر روی اوطلبا متعهی بیازمهاییم و سهپس بهه روش تجزیهه و تحلیهل آمهاری و یگهر روشههای معمهول اهش پزشهکی اثرگههذاری و موف قیههت ارو را ر رمهها بیمههار بسههجیم. ایهه یکههی از یگههر اهههایی اسههت کههه الکافی ج 6 ر 305 ح 2 بحار األوار ج 66 ر 274 ح 2. الکافی ج 6 ر 305 ح 1. الخصال ر 443 حیث 36. ی و ی و ل ال ری الط خ الس اق. 42 اإلما الرضا :»ع کل الباقلی ی م خ» )الکافی ج 6 ر 344 ح 2 (.

16 علوم حیث سال بیست و سوم شماره اول طهرف یگهر گفهتوگهو یعهی کارشها اروسهازی و پزشهکی بهه عرصهه مهیآیه و ظهرش را ر اتخاب روش ماسب ارایه میه و به تجزیه و تحلیل تایج میپراز. مشکالت اعتبارسجی برو حیثی) تجربی( آچه ر بخش پیش گفته آم با برخی مواع روبههرو اسهت. یفلهتهها و قهصهها و برخهی اکامیها راه بهرهگیری از سخا معصوما میکیم و ر ح توا راه حل خو را پیشها میهیم. 1. تقس اهه ییای را تب موه که ر ای ا بهه برخهی اشهاره پژوهش و تحقی با پرسش و شک آیاز میشو. یقی به رستی یک گهزاره یها ارسهتی آ قطهه پایهها پههژوهش و هه آیههاز آ اسههت. از ایه رو گههزارههههایی کههه از پههیش مسههلم اگاشههته و پذیرفتههه شهههاهه میتواهه بههه عرصههه تجربهههه و آزمههو و خطهها بیایهه. ایهه همهها اصهههل ابطالپذیری برای آزمو تجربی فرضیههاست که ر مبحث ما یز بای مور صق بیاب. ای ر حالی است که گاه ما به احایهث و گهزارهههای یهی ایه گوهه یسهت. مها سهخا اهمهه را همچو و و شری آا پا میاریم و حرمت میهیم و با بهه لیهلههای کالمهی پذیرفتههه شههه حههیث آهها را فراتههر از عقههل و هسههتی میشههایم و خلقههت را بهها آههها تفسههیر می کیم. ای هاله تق ماع از قابلیت ابطالپذیری احایث و ورو به فرآی آزمو و خطا می گهر. ر ایه گهاه گهزارهههای یهی باورههای رسهت بیلیهل (Unjustified) بهه شهمار میآیه هه گهزارهههای رسهت مهل همه احایث به یکباره تاج تق میشو و به عرصه تجربه و آزمو گا ل و مو هه propositional).(knowledge بها ایه گهرش بر سر میه و به توصیهههایی اخالقهی و ارشهای مبهل میه. پاسخ و راه حل چیست بهرای پاسههخ اشهاره بهه و کتههه الز اسهت. کتهه خسهت تو ههه بههه مفههو واقعهی روایههت و تفاوت آ با س ت است. روایات ر روزگار کوی گهزارش گفتهار و حکایهت رفتارمعصهو است ه خو آ. ما به گوه مستقیم گفتار معصو ای گزارشها - را میشهویم و رفتهار او را مهیبیهیم. کهه بهه وسهیله راویها صهورت گرفتهه اسهت - از خطاههای اسهای ر شهی و وشت مصو یست هر چه تهها گهزارش راویها کهمخطها را ب هذیریم. سهخ ایه اسهت کهه یههک راه بههرای شهههاخت خطههای ایشههها هرچهه اههه تجربههه و آزمهههایش بههر روی مقهههوالت آهاست. کتهه یگهر تقسهیمبهی احایهث اسهت. احایهث از ظهر سه بهه قهوی و ضهعی تقسهیم 18

17 اعتبار تبار و ط ی ب روای ا ت 19 میشو. حیث قوی قابل اکار یست ولی حیث ضعی تها به م قریههها و تقویهت محتوا به احایث قوی ملح شو. از ای رو ر احایهث ضهعی ها بهرای پهژوهش گشهوه مهیشهو و قریههههایی ماه اهههای تهاریخی تجربیهات قطعهی و علمهی میتواه مضهمو حیث را تقویت ک و بر اعتبار حیث بیفزای. از ظر اللت یز احایث به صریح و ظاهر تقسهیم مهیشهو. احایهث صهریح احتمهاالت گواگو را بر میتاب ولی احایث ظاهر ربراره چ احتمال معایی هسهت هرچه یک معا از یگر معاهای محتمل قابلیت استا بیشتری به مت ار. برخههی روایههات طبههی اسهها قههوی و یههز صههراحت ارهه. ایهه روایههات از طریهه همراهههی قریههههای گوهاگو یها فراواهی قهل اعتبهار مییابه. تیجهه ههیچیهک از ایه و راه قطعیهت حتمی و و وب عمل یست. ای به معای واز ق و ر آها از طری گرآوری قریهههای مخال است که برای آیاز پژوهش میای و آزمایشهای تجربهی کهافی اسهت. میتهوا اعها کههر کههه احایههث متعههی ر عرصههه آزمههایش تههاب میآورهه امهها پههیشبیههی صههحت یههک فرضیه تأثیری ر پیمو فرآی مطقی برای آزمو آ ار. افزو بر ای رآمیختگی روایات ارست با احایهث رسهت زمیهه کهاوش از قریههههای رسهتی و اعتبهار حهیث را فهراهم مهیآور. ایه بهه معهای بهیاعتبهاری روایهات یسهت بلکههه لیهل ر وایهی تریه ر ههر حهیث بهه عهوا یهک گهزاره مسهتقل اسهت کهه ر و اثبهات آ تهابع بررسی موری است. با ای گرش به آزمو کشی روایهت تریه ر عصهمت امامها و پذیرفت آ به معای تق زایی از حیث یست. همچی هر گاه حیث خواه شهه ر فرآیه تحقیه تهاب یهاور و ر صهحت شهیوه و تیجهه آزمهو علمهی شهکی باشه کهار هاه میشو. ر ای حالت میتوا اشتباه راویا را محتمل یها اتسهاب آ را بهه معصهو ابجا است یا اللت آ را مبهم خوا و یازم قریههایی بیشتر برای فهم صهحیح مهت قریههههایی کهه شهای بها پیمهو راهههای معمهولی ماه گهرآوری زمیهههها و اسهباب صهور حههیث یهها مههعآوری احایههث مشههابه بههه سههت یایهه. ر ایهه صههورت تجربههه عملههی و آزمایشگاهی میتوا باریگر ما باش. ای ا یهز هراسهی از آزمهو و خطها یسهت چهه ظههور یک مفهو کشار است و از قل ه صراحت تا ر ه ابها امتا ار و فهر تغییهر معهای اولیهه و تبیل آ به معای ثاویه مساوی ست کشی از ظهور یست. به سخ یگر آزمو و خطا میتوا فهم ما را گرگهو که هه معهای حهیث را. از ایه رو تغییر ر معای حیث رخ میه تا از شکست تق آ بهراسهیم. ایه ماه سهتیهابی

18 علوم حیث سال بیست و سوم شماره اول ا به احایث معار است که گاه فهم مها را از معهای ابتهایی حهیث تغییهر میهه. آچهه رعایتش الز است پایبهی بهه شهیوه رسهت فههم حهیث اسهت یعهی اهههای تجربهی و علمی بای ر فرآی تعری حاکم بر فهم صور یی سازگار باش. شه فهم حیث بگج و با قواعه زبها عربهی و یگهر ضهواب موه تاریخی برخی احایث طب یا که شیخ صوق آها را ه از وع احایهث قهاوی و کلهی بلکهه از سهته احایهث خهار اسهت. شهای ایشها کامیهابی ایه روایهات را ر عمهل یهه یها بهه او گهزارش شهه باشه کهه تو هه بهه شهرای زمهای و مکهای و یهز وضهعیت خهار 43 مخاطب را الز خواه است. یک موه عملی یز میتوا بررسی احایث اما صهاق اوه باش.. 43 ر. : االعتقاات ر ر بهاره رابطهه خهور اگهور و 1. إلوا اصوااق لوکا و او اذیوااء إ ل اه لل و ا جول اف وم وأ ه ه لل و ا جول ی 44 أ ک ا ل ا ا ا اب پیامبری از پیامبرا به رگاه خاو عز و ل از اوه شکایت بر. خاو عز و ل او را به خور اگور امر فرمو. إس وا لکا إ ل اه لل اف وم و أا ه لل إایو اا کو ا ل ا ا و وا یو فو و ای ا 2. ا 45 ابااف ا می وح از اوه به رگاه خاو شکایت بر. خاو بهه او وحهی فرسهتا:»اگهور سیاه بخور که اوه را میبر«. و ا موا ا ةوو و أی و الو ک وح: ملوا ء جو ج ز وا لو ی ا 3. ا ة ا ک اب ب ا ک أ ا وت ل ا هیم مل أا ه لل ا جل إای اا اوا لت ال ال ک. یووا ک. وو أا ه لل وو ا جوول إایوو اا أس کوو ا رب ا إ أفوو ف اب ا أتووو ب إایوو ل ا ا وو فوو وا 46 ال ی ا ل م کی هگامی کهه آب فهرو شسهت و اسهتخواههای مرگها پیهار شه هوح ایه را بی و بی سبب بسیار آشفته و اوهگی ش. سپس خاو عز و ل به او وحهی کهر:»ایه کهاری اسهت کهه تهو خواسهتیإ تهو آها را فهری کهریإ«. گفهت: الکافی ج 6 ر 351 ح 4 المحاس ج 2 ر 362 ح 2262 ح 1256 بحار األوار ج 66 ر 149 ح مکار األخالق ج 1 ر 377 ح 1255 بحار األوار ج 66 ر 149 ح 10. الکافی ج 6 ر 350 ح 2 بحار األوار ج 66 ر 149 ح

19 اعتبار تبار و ط ی ب روای ا ت پرورگارا م از تو آمرزش میطلبم و به رگاه تو توبه میکم. سپس خاو عز و ل به او وحی فرستا:»اگور سیاه بخور تا اوهت از میا برو«. حیث خست زو یم را به مطل اگور و حیث و آ را به اگور سهیاه سهبت اه است. ر ای ا یازم آزمایش هستیم تا مطل و عا بهو اگهور یها مقیه و خهار بهو بهه اگور سیاه را روش کیم. ر ای ا اگر همه اگورها یز ر آزمو تاب یاور و یم را زایه باز ای گرای یست. مهیتهوا برابهر بها حهیث سهو ایه را توصهیهای شخصهی بهه حضهرت وح ر واقعه توفا است یعی افرا خار یا زمهاههای ویهژه. ر صهورت اخیهر راههی بهرای یک پژوهش گستره یگر را گشوهایهم و آ بازیهابی شهرای و زمیههههایی اسهت کهه راه رمها پیشهای معصو را مو ه و معقول کره است. شایا ذکر است که ر صورت تأیی اروی بسیار پر ارزشی ست یافتهایهم. ارویهی ارزا قیمت و ر ستر برای مقابله با بیماری افسرگی. 2. اآشایی با روشه یا تجربی به کار بست روش تجربی برای تحقی گزارههای یی یاز به پژوهشگراهی ار کهه ر و حوزه ی و علم به شیوه مرسهای ر آموخته و تجربه اوختها.ای مطلوب هم اکو به صورت گستره حاصل یست و از ای رو بای به تربیت پژوهشگهرا آشها بها ههر و حهوزه ب رازیم. 3. راهه یا به ببست رسیه هجو سجیه و یکباره برای پیریزی ظا امع و کال هر یک از علو اسالمی بو تو هه بههه اه بههو اشههتههها و زیرسههاختهههای اساسهی مهها را بههه ظریهههای ههامع رسههاه اسههت. برخههی طههرحوارههههای کلههی ههاقی یههز چههار اهمههاهگی بههوه و تواسههتهاهه بههرای پژوهشهای کاربری زمیهسازی ک و از پاسخ به پرسشهای زیهی و عملهی برآیه. ایه سهیر یهگاه ومیها را تقویهت کهره و هایی میها عالمها و حهوزه علهم و یه را هشهار میه. 21 تیجه سخ بهرهگیری از روایات طبی یازم شاسایی مابع فههم رسهت معها و قه آهاسهت. ر روزگار کوی اعتبارسجی تجربی یز میسر اسهت. مهیتهوا بها رافکه گفهتوگهوی علمهی

20 علوم حیث سال بیست و سوم شماره اول میها حهیثپژوهها و کارشاسها طهب و تغذیهه و آیازیه از مسهاهل ریهز و مهور یهاز ههر و سو شاه سو ست از احایث طبی باشیم. ای کار بهه وقهتگهذاری روشه ایشهی ر و سوی گفتوگو و تحمل یکهیگر یازمه اسهت. و سهوی ایه تعامهل بایه ر حهوزۀ تخصصهی خو عمی بییش و از شتابزگی ب رهیز. افزو بر ای یکوست از پژوهشهای یربیا 47 ر پژوهشهای میا رشتهای بهره ست. ای فرآورهها اگر بومیسهازی شهو تها حهوی راهگشها خواههه بههو. امهروزه آ گههاهی حوزویهها و اشهگاهیا از قابلیتهههای هههر و طههرف و احسههها ر مهههزم عقهههبماهههگی امعهههه ایراهههی بههها آ همهههه سهههابقه رخشههها تمهههی و قابلیتهای ژای و فرهگهی گربهار ضهرورت ایه ههمایشهی و همکهاری مشهتر علمهی را برمیمای و از ای رو امی به ثمرا ای همکاری وباره واه زه است. کتابامه _ آسیبشاسی حیث عبالهای مسعوی تهرا اتشارات سمت اول 1391 ش. _ االعتقاات شیخ صوق ( 1414 ق. 381 ق( تحقی : عصا عبالسهی بیهروت ارالمفیه و _ االمالی شیخ طوسی ( 460 ق( بیروت: ار التعارف او ل 1401 ق. _ بحار األوار الجامع لرر عخبار األهم األطهار محم باقر ب محم تقی مجلسی ( 1110 ق( بیروت: ماسس الوفای 1403 ق و. _ بصهاهر الهر ات محم ه به حسه صهفار قمهی قهم: کتابخاهر آیه ا مرعشهی جفهی اول 1404 ق. _ تاج اللغ و صحاح العربی )الصهحاح( سهماعیل به حمها الجهوهری تحقیه : عحمه عبه الغفور عطار بیروت: ار العلم للمالیی 1407 ق چهار. _ تح العقول ع آل الرسول اب شعب حر ای ( ماسس الشر اإلسالمی 1404 ق و. _ تههذیب األحکها فهی شهرح المقعه شهیخ طوسهی ( او ل. _ الخصال شیخ صوق ( 381 ق( تصهحیح: علهی ع کبهر یفهاری قهم: 460 ق( بیهروت: ار التعهارف 1401 ق 381 ق( تحقی : علی اکبر یفاری قم: ماسس الشر االسهالمی. 47 ماه مجموعهر»یهاگیری و تهریس میها رشهتهای ر آمهوزش عهالی ظریهه و عمهل وشهتر باالسهاب رامایها چاهرا موها تر مر کتر محمرضا هشیری... تهرا شر پژوهشکۀ مطالعات فرهگی و ا تماعی اول 1389 ش. 22

21 اعتبار تبار و ط ی ب روای ا ت 1414 ق چهار. _ اشههامه احایههث پزشههکی محمهه محمههی ری شهههری قههم: موسسههه علمههی فرهگههی ار الحیث 1385 ش ششم. _ عههاهم اإلسههال قاضههی عمهها مغربههی) 363 ق( تحقیهه : آصهه بهه علههی عصههغر فیضههی قاهره: ار المعارف 1383 ق اول. _ طههههههب األهم هههههه الرضی 1370 ش و. _ طب اإلما الرضا ابههههههی بسههههههطا الیسههههههابوریی)قر چهههههههار ( قههههههم اتشههههههارات الشههههههری _ الکهافی ثقه اإلسهال کلیهی ( االسالمیه 1388 ق. _ المحاس برقی ( 1413 ق او ل. مشهور به رساله ذهبی شر یافته ر رو بحار االوار. 329 ق( تصهحیح: علهی اکبهر یفهاری تههرا ار الکتهب 280 ق( تحقی : سی مهی ر اهی قم: المجمع العالمی ألههل البیهت _ مجموعر»یاگیری و تریس میا رشتهای ر آموزش عالی ظریه و عمل«باالسهاب رامایها چاهههرا موهههها تر مهههه: کتهههر محمرضههها هشهههیری تههههرا: شهههر پژوهشهههکۀ مطالعهههات فرهگی و ا تماعی اول 1389 ق. _ مکههار االخههالق حسهه بهه فضههل الطبرسههی ( 1392 ق ششم. 548 ق( قههم: مشههورات الشههری الرضههی _ مجله علو حیث شریه اشگاه قرآ و حیث بهار 1391 شماره